Các dấu hiệu nhận biết say nắng, say nóng và cách xử trí

Say nắng, say nóng là những hiện tượng thường gặp trong mùa hè, đặc biệt trong những ngày nắng nóng cao điểm, nhiệt độ tăng cao đột ngột. Bị say nắng, say nóng không chỉ khiến chúng ta mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, nhức đầu… mà say nắng say nóng còn có khả năng dẫn đến đột quỵ, nếu không được xử trí kịp thời có thể để lại những di chứng thần kinh không hồi phục, thậm chí tử vong. Vậy dấu hiệu nhận biết và cách xử trí khi bị say nắng say nóng là gì?

1. Nguyên nhân dẫn đến say nắng, say nóng
Khi con người lao động hoặc di chuyển quá lâu dưới thời tiết nắng nóng, nhất là buổi trưa (11h -14h), nhiều tia nắng mặt gay gắt sẽ chiếu thẳng vào vùng cổ gáy (tương ứng với vùng hành tủy của não bộ) một cách liên tục khiến trung tâm điều hòa thân nhiệt của cơ thể sẽ bị chấn động, làm rối loạn việc điều hòa thân nhiệt kèm theo hiện tượng mất nước cấp của cơ thể. Do đó, say nắng thường cho biểu hiện bệnh nặng ngay từ đầu, có thể xuất hiện nhiều dấu hiệu thần kinh sớm khi bị say nắng, rất rõ tổn thương có thể hồi phục hoặc không thể hồi phục. Một số trường hợp bị say nắng có thể có tụ máu dưới màng cứng và trong não.

1.2 Say nóng
Say nóng là tình trạng mất nước toàn cơ thể kèm theo sự rối loạn ở trung khu điều hòa thân nhiệt và rối loạn vận mạch mà bản chất là do trung tâm điều hòa thân nhiệt không thích ứng kịp với điều kiện thời tiết xung quanh. Ánh nắng mặt trời và sức nóng chính là 2 tác nhân vật lý gây stress với cơ thể.

Khi nhiệt độ ngoài môi trường quá cao, kèm theo việc phải phơi mình quá lâu dưới ánh nắng mặt trời hoặc phải làm việc trong điều kiện nhiệt độ cao, nóng bức (hầm, lò, phòng kín…) hoặc thực hiện các hoạt động thể lực quá sức ở những người trẻ tuổi (chơi các môn thể thao với cường độ cao, làm việc nặng nhọc nhiều giờ…) sẽ dẫn đến hiện tượng: nhiệt lượng sinh ra và nhiệt lượng hấp thu từ môi trường lớn hơn rất nhiều so với nhiệt lượng cơ thể tỏa ra môi trường xung quanh, do đó trong hiện tượng say nóng, tình trạng mất nước toàn thể là chủ yếu.

Với những người nông dân làm việc ở những cánh đồng trũng nước, bị mặt trời hun nóng, cơ thể sẽ có các phản ứng để giảm thân nhiệt: các mạch máu ngoại vi sẽ giãn nở để máu dồn nhiều tới da nhằm đào thải được nhiều nhiệt lượng, tăng tiết mồ hôi, tăng bay hơi mồ hôi để hạ nhiệt. Nếu mọi nỗ lực hạ nhiệt của cơ thể vẫn không giảm được sức nóng do môi trường tác động, bên trong cơ thể sẽ xảy ra những biến đổi sinh hóa trầm trọng gây triệu chứng say nóng nguy hiểm.

Tóm lại, say nắng thường xuất hiện vào thời điểm giữa trưa, khi ánh nắng mặt trời gay gắt nhất và có nhiều tia tử ngoại, còn say nóng thường hay xảy ra vào buổi xế chiều, thời điểm có nhiều tia hồng ngoại. Hiện tượng say nóng là do trung tâm điều hòa thân nhiệt không thích ứng nổi với điều kiện thời tiết khắc nghiệt xung quanh, còn say nắng mang tính cấp tính hơn do bản thân trung tâm điều hòa thân nhiệt bị chấn động, bị kích thích mạnh do những tia nắng chiếu thẳng vào đầu, cổ, gáy.

Say nắng thường xuất hiện vào thời điểm giữa trưa
2. Dấu hiệu nhận biết khi bị say nắng, say nóng
Một đặc điểm chung để nhận biết cả say nóng và say nắng đó là đều dẫn đến tình trạng tăng thân nhiệt, nhiệt độ thường trên 41oC. Khi thân nhiệt (nhiệt độ cơ thể) tăng sẽ dẫn đến tăng quá trình đào thải mồ hôi để giải phóng bớt nhiệt lượng, điều này làm cơ thể mất đi một lượng nước lớn, nếu không được bù kịp thời sẽ dẫn đến hậu quả: giảm khối lượng tuần hoàn gây trụy tim mạch, rối loạn điện giải nặng có thể gây tử vong. Một yếu tố khác có thể bị ảnh hưởng khi nhiệt độ cơ thể tăng cao, gây rối loạn hoạt động chức năng của nhiều cơ quan trọng yếu như: tim mạch, hô hấp, thần kinh…

Bệnh nhân say nắng, say nóng thường có dấu hiệu: da nóng lúc đầu lấp xấp mồ hôi sau đó khô, mặt đỏ, toàn thân mệt lả, đau đầu nặng, cảm giác khó ở, đôi khi kèm theo nôn mửa và tiêu chảy. Một số triệu chứng khác nặng hơn có thể xảy ra như: giảm khả năng đánh giá đối với mọi việc xung quanh, cử chỉ kỳ cục, gặp ảo giác, thay đổi ý thức, nhận thức lẫn lộn, mất định hướng và hôn mê, co giật.

Các biểu hiện khi bị say nắng, say nóng có thể thay đổi tùy theo mức độ tăng thân nhiệt và thời gian tiếp xúc với nắng của mỗi người. Có thể bắt đầu từ những biểu hiện nhẹ ban đầu, từ từ tiến triển tăng dần, cuối cùng có thể hôn mê, trụy tim mạch thậm chí tử vong. Say nắng có biểu hiện tương tự như say nóng nhưng thường diễn biến nhanh hơn, thường kèm theo các biểu hiện rối loạn thần kinh. Say nắng có thể gây biến chứng não nguy hiểm, liệt, méo miệng, nói ngọng, mất khả năng học và nhớ…

3. Cách xử trí khi bị say nắng, say nóng
Trước một trường hợp bị say nắng, say nóng, chúng ta cần nhanh chóng tiến hành các biện pháp sơ cứu tại chỗ ngay lập tức, khi chưa có sự hỗ trợ của nhân viên y tế:

Nhanh chóng làm giảm thân nhiệt cho nạn nhân: di chuyển nạn nhân vào chỗ mát có bóng râm, thoáng gió, sử dụng quạt tốc độ lớn, cởi bỏ bớt quần áo trên người, cho uống nước mát có pha chút muối hoặc dung dịch Oresol pha đúng liều lượng, chườm lạnh bằng khăn thấm nước mát, lau người hoặc vẩy nước mát lên người, đặc biệt chú ý tại những vị trí có động mạch lớn đi qua, gần bề mặt da như: nách, bẹn, cổ. Nếu sơ cứu sau 1 giờ, thân nhiệt của nạn nhân hạ xuống tới 39 độ C là đạt hiệu quả, sau đó tiếp tục theo dõi trong 24 giờ tại cơ sở y tế để được khám và sử dụng thuốc theo chỉ định.

Việc nhanh chóng giúp bệnh nhân hạ nhiệt là vô cùng quan trọng và cần thiết, bởi vì say nắng, say nóng chủ yếu là do nguyên nhân thân nhiệt tăng và mất nước. Không đưa nạn nhân vào điều hòa với nhiệt độ thấp ngay sau khi tiếp xúc với nhiệt độ nắng nóng ngoài trời sẽ dễ bị nhiễm lạnh đột ngột, cần lau khô mồ hôi và làm mát cơ thể từ từ.

Trường hợp nạn nhân rơi vào trạng thái hôn mê, không uống được nước hoặc có biểu hiện nôn liên tục, sốt tăng cao, kèm theo các triệu chứng: đau bụng, đau ngực, khó thở… lúc này cần phải nhanh chóng chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất. Trong quá trình di chuyển vẫn liên tục chườm mát cho nạn nhân.

Tại các cơ sở y tế, nạn nhân sẽ được nhận viên y tế truyền bù nước điện giải và thực hiện các biện pháp hỗ trợ khác. Nếu nạn nhân bị say nắng đau đầu, sốt cao có thể sử dụng paracetamol để hỗ trợ hạ sốt, nếu xuất hiện co giật phải dùng các thuốc chống co giật, trường hợp nạn nhân hôn mê có khả năng phải đặt ống nội khí quản và thở máy.

4. Các biện pháp phòng chống say nắng, say nóng

Sử dụng kem chống nắng khi ra đường
Khi phải ra ngoài khi trời nắng nóng, bạn cần che kín cơ thể bằng cách mặc quần áo rộng, nhẹ và sáng màu, đội mũ rộng vành, sử dụng kem chống nắng.
Uống đầy đủ nước khi trời nắng nóng hoặc phải lao động nặng dưới ánh nắng mặt trời gay gắt. Thường xuyên uống nước dù chưa cảm thấy khát. Có thể ống nước có pha một chút muối hoặc uống dung dịch oresol, nước trái cây, tránh xa nước ngọt có ga, đồ uống năng lượng.
Không làm việc quá lâu dưới trời nắng hoặc làm việc trong môi trường nóng bức, tránh các hoạt động thể lực quá sức. Nên nghỉ ngơi định kỳ sau khoảng 45 phút hay 1 tiếng làm việc liên tục ở nơi nắng nóng, nghỉ ngơi ở nơi thoáng mát từ 10 – 15 phút.
Luôn trang bị đầy đủ các thiết bị chống nắng, chống nóng khi lao động, làm việc dưới trời nắng như quần áo bảo hộ lao động, mũ bảo hộ, nón rộng vành, kính râm…
Làm thoáng mát môi trường làm việc, đặc biệt ở các công xưởng, hầm, lò… rất có ý nghĩa trong việc phòng chống bị say nắng, say nóng.
Khi vừa đi nắng về, đây là thời điểm cơ thể tiết ra nhiều mồ hôi, nhiệt cơ thể độ cao, nếu tắm ngay sẽ làm thay đổi thân nhiệt đột ngột, rất nguy hiểm, có thể dẫn đến đột quỵ.
Vào mùa nắng nóng, chúng ta cần uống nhiều nước, ăn các loại thức ăn mát, rau củ quả chứa nhiều kali như: rau đay, mồng tơi, rau má, cà chua…, mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, dễ thoát mồ hôi.
Không được để trẻ em hoặc bất kỳ ai trong xe hơi đỗ, tắt máy, trong thời tiết nắng nóng dù chỉ để trong thời gian ngắn, do nhiệt độ trong xe hơi có thể tăng hơn 11 độ C chỉ trong 10 phút.

—Sưu tầm—